Μανουήλ Α’ Κομνηνός

Ο Μανουήλ Α’ Κομνηνός με τη δεύτερη σύζυγό του Μαρία της Αντιοχείας που θεωρούνταν η ομορφότερη γυναίκα της εποχής της. Μικρογραφία από χειρόγραφο του 1166 (σήμερα στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού).

Ένθετο: Αργυρό νόμισμα του Μανουήλ Α’ Κομνηνού.

Ο Μανουήλ Α’ ο Κομνηνός ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας του 12ου αιώνα, ο οποίος βασίλεψε σε μία κρίσιμη καμπή στην ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και της Μεσογείου. Έμεινε στο θρόνο από το 1143 μέχρι το θάνατό του το 1180.

Ο Μανουήλ γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 1118 και ήταν ο νεώτερος από τους τέσσερις γιους του Ιωάννη Β’ Κομνηνού. Έχοντας χάσει τους δύο μεγαλύτερους πρόωρα, ο Ιωάννης τον θεώρησε καταλληλότερο έναντι του πρεσβύτερου Ισαάκιου. Με όμορφο παρουσιαστικό, βαθειά μόρφωση και μεγάλες στρατιωτικές και ηγετικές ικανότητες, ο Μανουήλ είχε όλα τα προσόντα ενός άξιου διαδόχου.

Ο Μανουήλ ήταν ευφυής, υπερκινητικός, πληθωρικός και λίγο κυκλοθυμικός. Επιπλέον, πανύψηλος, δυνατός και θρυλικός πολεμιστής. Ένας από τους μεγάλους. Πολύ δραστήριος σε όλους τους τομείς. Έξοχος ηγέτης που δέσποζε στο Βυζάντιο και στην Ευρώπη. Απεκλήθη "Μέγας" και είχε τη φήμη του "πιο ευλογημένου αυτοκράτορα". Στον καιρό του, ήταν ο πιο ισχυρός άνθρωπος του κόσμου.

Το 1144, ο Άραβας Ιμάντ αντ-Ντιν Ζενγκί κατέλαβε την Έδεσσα (σημερινή Ούρφα), και την έπνιξε στο αίμα. Ο Πάπας Ευγένιος Γ’, κάλεσε το βασιλιά Λουδοβίκο Γ’ της Γαλλίας και τον Κορράδο Γ’ Χοενστάουφεν της Γερμανίας σε νέα Σταυροφορία. Η είδηση της επικείμενης νέας Σταυροφορίας προκάλεσε μεγάλο πονοκέφαλο στο Μανουήλ, ο οποίος είχε πολύ καλά υπόψη του το τί είχε συμβεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του παππού του στην Α’ Σταυροφορία. Όντως, τα Γαλλικά και Γερμανικά στρατεύματα της Β’ Σταυροφορίας περνώντας από τα βυζαντινά εδάφη, επέφεραν το χάος. Ο Μανουήλ κατάφερε να τους διοδεύσει, παρακάμπτοντας τη Βασιλεύουσα, άμεσα προς τη Μικρά Ασία όπου σταδιακά συνετρίβησαν από τους Τούρκους και τους Άραβες, καθότι δε διέθεταν ούτε τα μέσα, ούτε την εκπαίδευση, αλλά ούτε και την κατάλληλη ηγεσία για να επιτύχουν στο φιλόδοξο εγχείρημά τους. Δεν κατόρθωσαν να απελευθερώσουν ούτε μια σπιθαμή γης. Η τραγική αποτυχία της Β’ Σταυροφορίας εμβάθυνε την αμοιβαία αντιπάθεια Βυζαντινών και Δυτικών, ενώ καταβαράθρωσε την εικόνα στρατιωτικής ισχύος που είχε η Δύση απέναντι στους βαρβαρικούς λαούς των Τούρκων και Αράβων.

Τον ίδιο καιρό, ο στόλος του βασιλιά Ρογήρου B’ της Σικελίας εξεστράτευσε κατά Δυτικών επαρχιών του Βυζαντίου, προκαλώντας την οργή του Μανουήλ, που αναγκάστηκε να λάβει τα μέτρα του. Μετά τη Β’ Σταυροφορία ο Μανουήλ στράφηκε προς μια προσπάθεια επανάκτησης των Ιταλικών επαρχιών, που αποτελούσε προσωπικό του όραμα. Μετά από σύντομες αντιπαραθέσεις εναντίον Σέρβων και Ούγγρων εισβολέων, αποφάσισε να αντιμετωπίσει το βασιλιά Ρογήρο της Σικελίας. Ο Ρογήρος όμως πέθανε, και ο διάδοχος γιος του Γουλιέλμος Α’ δεν είχε τις ικανότητες του πατέρα του. Έτσι, τα Βυζαντινά στρατεύματα υπό τους στρατηγούς Ιωάννη Δούκα και Μιχαήλ Παλαιολόγο, με τη σύμφωνη γνώμη του Πάπα Αδριανού Δ’, προσωρινά απελευθέρωσαν όλη τη νότια Ιταλία. Δυστυχώς όμως ο Γουλιέλμος επανήλθε με σειρά συμμαχιών, και η όλη προσπάθεια κατέληξε σε μια συμφωνία του 1158, με την οποία ουσιαστικά οι βυζαντινές βλέψεις προς την Ιταλία έλαβαν τέλος.

Ο Μανουήλ στράφηκε ξανά προς την Ανατολή. Ταξίδεψε στην Αντιόχεια, όπου επέβαλε τη βυζαντινή εξουσία. Συμμάχησε με το βασιλιά του σταυροφορικού βασιλείου της Ιερουσαλήμ Βαλδουίνο Γ’ Ανζού, νυμφεύτηκε σε 2ο γάμο την πριγκίπισσα Μαρία της Αντιόχειας και συνήψε ειρήνη με τον Τούρκο Κιλίτζ-Αρσλάν και το Σαρακηνό Νουρ-εντ-Ντιν. Ο γάμος του με την Μαρία (Ξένη), την ομορφότερη γυναίκα της εποχής, δημιούργησε τριβές με το νοτιο-γαλλικό οίκο Rouergue που όριζε τις κομητείες της Τουλούζης (στη νότιο Γαλλία) και της Τριπόλεως (στην Ανατολή ή Λεβάντε), και με τους περισσότερους από τους Χριστιανούς άρχοντες του Λεβάντε. Συγκεκριμένα, όταν ύστερα από το θάνατο της 1ης συζύγου του Γερμανίδας Μπέρθας (Ειρήνης) του Ζούλτσμπαχ εστάλησαν στους Αγίους Τόπους ο Ιωάννης Κοντοστέφανος, ο δραγομάνος Θεοφύλακτος και ο ακόλουθος της φρουράς των Βαράγγων ο Βασίλειος Καματηρός για να επιλέξουν κάποια από τις λεβαντίνες αριστοκράτισσες ως νέα σύζυγο για τον αυτοκράτορα, αυτοί προτίμησαν την πολύ όμορφη Μαρία από το ήδη υποτελές πριγκιπάτο της Αντιοχείας, παρά την κατά τι λιγότερο όμορφη αλλά με πολύ πιο μεγάλη επιρροή Μελισσάνθη, κόρη του κόμητα της Τριπόλεως Ραϊμόνδου Β’ Rouergue και ανιψιά της βασίλισσας της Ιερουσαλήμ Μελισσάνθης του Ρεθέλ.

Ο Μανουήλ, προσπάθησε να περιορίσει τη Ενετική ισχύ, καθώς και να επιλύσει τα προβλήματα από συνεχείς απειλές στις Δυτικές επαρχίες, χωρίς όμως απόλυτη επιτυχία. Παράλληλα, ο Μανουήλ αναμείχθηκε ενεργά στις υποθέσεις του Ουγγρικού βασιλείου. Το 1167 ο Μπέλα, διεκδικητής του ουγγρικού θρόνου έγινε, με τη βοήθεια του Μανουήλ, βασιλιάς της Ουγγαρίας ως Μπέλα Γ’ και συνήψε συνθήκη με τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Τον επόμενο χρόνο, πιθανόν εκπληρώνοντας μυστικό όρο της συμφωνίας ανάμεσα στα δύο μέρη, βυζαντινά στρατεύματα εισέβαλαν στις ουγγρικές επαρχίες της Δαλματίας και της Βοσνίας και τις κατέλαβαν. Δυστυχώς, η στροφή ενδιαφέροντος προς τη Δύση, έδωσε περιθώριο στον Κιλίτζ-Αρσλάν να κινηθεί ενάντιά του. Ο Μανουήλ συγκέντρωσε μεγάλες δυνάμεις και εξεστράτευσε εναντίον του. Όμως, ένα σοβαρό στρατιωτικό λάθος οδήγησε το 1176 το σύνολο του Βυζαντινού στρατού σε ενέδρα στην περιοχή του Μυριοκεφάλου της Μικράς Ασίας. Τα Βυζαντινά στρατεύματα κατεσφάγησαν, αν και ο Μανουήλ κατόρθωσε την ύστατη στιγμή να συνάψει ειρήνη. Η ήττα του Μυριοκεφάλου αποτέλεσε μεγάλο χτύπημα για τον ίδιο τον Μανουήλ, και συγχρόνως ήταν αποφασιστικής σημασίας για την τύχη της Μικράς Ασίας. Τα επόμενα χρόνια και παρ´όλη την αντίσταση που συνέχισαν να προβάλουν οι Βυζαντινοί, οι Τούρκοι σταθεροποιήθηκαν και συνέχισαν να προχωρούν δυτικά.

Το 1180, ο Μανουήλ αρρώστησε και στις 24 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους πέθανε, αφήνοντας τον ανήλικο γιο του, Αλέξιο Β’, ως τυπικό διάδοχο.

Μοναδική φυσιογνωμία της Βυζαντινής ιστορίας, ο Μανουήλ συνέχισε την παράδοση του πατέρα και του παππού του με τις αδιαμφισβήτητες ικανότητές του στο στρατιωτικό, διπλωματικό και πολιτικό τομέα. Παρορμητικός και ασυγκράτητος, εκμεταλλευόταν κάθε ευκαιρία που του παρουσιαζόταν. Κατάφερε μεγάλες επιτυχίες, τελικά όμως πάντα ένα μικρό σφάλμα, μια ασημαντότητα, ήρθε να τις ανατρέψει. Η συμπάθεια που έτρεφε προς τη Δύση και τον πολιτισμό της, τον οδήγησε στο να διατηρεί πάντα το βλέμμα προς τις εκεί πρώην και νυν επαρχίες, με αποτέλεσμα να μην επικεντρώσει τις προσπάθειές του προς τον μεγάλο εξ' ανατολών κίνδυνο των Τούρκων. Τέλος, το ανήλικο του διαδόχου του έμελλε να οδηγήσει σε μεγάλες περιπέτειες το κράτος.