Φωκάς

Στη φωτογραφία βλέπουμε αριστερά προτομή του αυτοκράτορα Φωκά (Βρετανικό Μουσείο) και δεξιά τη “Στήλη του Φωκά”, το τελευταίο μνημείο που είχε στηθεί στη Ρωμαϊκή Αγορά.

Ο Φωκάς, ήταν χαμηλόβαθμος αξιωματικός του Ρωμαϊκού στρατού (εκατόνταρχος) από τη Θράκη, κατέλαβε την εξουσία μετά από ανταρσία στις τάξεις του στρατεύματος, όταν ο έως τότε Αυτοκράτορας Μαυρίκιος τους διέταξε να παραμείνουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα στα φυλάκιά τους στα βόρεια του Δούναβη. Η δυσαρέσκεια των στρατιωτών που επιθυμούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους για το χειμώνα ήταν αρκετή για να ακολουθήσουν το Φωκά στις παραινέσεις του για ανταρσία. Υπό την ηγεσία του, τα στρατεύματα βαδίζουν κατά της πρωτεύουσας, όπου με λαϊκή ανοχή καταφέρνει να συλλάβει το Μαυρίκιο και τα άρρενα τέκνα του και να τους θανατώσει.

Ο σφετεριστής του θρόνου Φωκάς δεν άργησε να αποκαλύψει τον ειδεχθή του χαρακτήρα, αφήνοντας το λαό να αναρωτιέται αν έπραξε σωστά με την επιλογή του αυτή. Ο Φωκάς ήταν κακός, βάναυσος και ανίκανος. Τύραννος. Άσχημος στην όψη και πολύ χειρότερος στη διοίκηση. Σκληρός και αδίστακτος και με τη χρήση βίας να αποτελεί το μοναδικό του τρόπο επιβολής. Είχε γενειάδα, μια μόδα που μετέπειτα υιοθέτησαν όλοι οι ενήλικες αυτοκράτορες.

Εισήγε και εφάρμοσε μεθόδους βασανιστηρίων και τιμωρίας, όπως η τύφλωση και ο ακρωτηριασμός, που έμελλε να καταστούν παράδοση στο Βυζάντιο.

Επέτρεψε σε εχθρούς να διεισδύσουν και μεταχειρίστηκε με βαναυσότητα όσους διαφωνούσαν με τις πολιτικές του ή αμφισβητούσαν τα δικαιώματά του στο θρόνο. Επίσης έκανε αγροτική μεταρρύθμιση (παπικής εμπνεύσεως) με σφοδρές αντιδράσεις στα ανατολικά.

Ήταν από τους χειρότερους αυτοκράτορες. Επέβαλε ένα καθεστώς τρόμου και βαρβαρότητας.

Η ανάληψη του θρόνου από τον Φωκά, ήταν η πρώτη βίαιη αλλαγή καθεστώτος στην Κωνσταντινούπολη από την ίδρυσή της. Τον έχουν περιγράψει σαν “άμορφο τέρας” και “ο πιο σκληρός τύραννος”.

“Πάλι τὸν καῦκον ἔπιες, πάλιν τὸν νοῦν ἀπώλεσας”

Με τα λόγια αυτά «Πάλιν το ποτηράκι σου (καυκί) ήπιες πάλι το νου σου έχασες» υποδέχτηκε στον Ιππόδρομο ο λαός τον αυτοκράτορα Φωκά που είχε καθυστερήσει να προσέλθει στο θέαμα. Το δίστιχο τραγουδήθηκε από τους Πράσινους και λέγεται ότι ο αυτοκράτορας οργίστηκε τόσο ώστε να διατάξει τη σφαγή 3.000 θεατών.

Την εκτέλεση του Μαυρίκιου και των γιων του, ακολούθησε ο απηνής πολιτικός διωγμός των αντιπάλων του. Μεταξύ των ανθρώπων που θεώρησε ο Φωκάς επικίνδυνους, ήταν και οι δύο ικανότεροι αρχιστράτηγοί του. Με το θάνατο σε μάχη και του τρίτου, ο Βυζαντινός στρατός βρέθηκε ουσιαστικά ακέφαλος, υπό την τυπική διοίκηση του ανίκανου ανιψιού του Φωκά, Δομέντζιολου. Βλέποντας τη δεινή κατάσταση της άμυνας της αυτοκρατορίας, οι πολυπληθείς εχθροί της άδραξαν την ευκαιρία. Πέρσες υπό τον Χοσρόη Β' στα ανατολικά, Άβαροι και Σλάβοι από τα δυτικά, προέλασαν ανενόχλητοι ως τις παρυφές της πρωτεύουσας. Ταυτόχρονα, ξέσπασαν και μεγάλες ταραχές στο εσωτερικό, λόγω μιας εκστρατείας διωγμών κατά των Εβραίων.

Μόνο στην Ιταλία ο Φωκάς είχε συμπάθειες, αφού είχε αναγνωρίσει τα πρωτεία του Πάπα (607), αποσκοπώντας στην αποκατάσταση εξαίρετων σχέσεων με τη Ρωμαϊκή εκκλησία. Πήρε το μέρος του Πάπα σε πολλά θεολογικά θέματα της εποχής και έτσι είχε καλές σχέσεις με τους παπικούς. Επίσης έδωσε το Πάνθεον στον Πάπα Βονιφάτιο Ε’ για να γίνει εκκλησία.

Μέχρι σήμερα σώζεται στο Forum Romanorum μαρμάρινη στήλη (φωτογραφία), χαραγμένη το 608 από τον έξαρχο Ιταλίας Σμάραγδο, που αναφέρεται στην ευσέβεια και τη γενναιοδωρία του αυτοκράτορα και την εσωτερική ειρήνη που εξασφάλισε για την Ιταλία.

Έτσι τα παραδοσιακά σύνορα αρχίζουν να καταρρέουν και τα βασανιστήρια και οι ακρωτηριασμοί γίνονται συνήθης πρακτική. Μεταγενέστεροι Βυζαντινοί συγγραφείς τοποθετούν την αρχή της παρακμής στην περίοδο Φωκά.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η πραγματοποίηση σειράς πραξικοπημάτων από ισχυρούς άνδρες της εποχής, χωρίς όμως επιτυχή κατάληξη. Ο έξαρχος της Καρχηδόνας Ηράκλειος, πατέρας του μετέπειτα αυτοκράτορα Ηράκλειου, απέστειλε ισχυρή ναυτική δύναμη εναντίον του, υπό τη διοίκηση του ίδιου του γιου του το 609. Ο Ηράκλειος φτάνει στη Βασιλεύουσα το 610, όπου εισέρχεται θριαμβευτής χωρίς μάχη. Ο Φωκάς συλλαμβάνεται και εκτελείται (4 Οκτωβρίου 610), από τον Ηράκλειο που τον αποκεφάλισε ο ίδιος.