Ζήνων

Χρυσός σόλλιδος του αυτοκράτορα Ζήνωνα.

Ο Ζήνων ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας από την 9η Φεβρουαρίου του 474 έως την 9η Ιανουαρίου του 475 και από τον Αύγουστο του 476 έως την 9η Απριλίου του 491.

Ονομαζόταν Καίσαρ Φλάβιος Ζήνων Αύγουστος, αλλά το αρχικό του όνομα ήταν Ταρασικοδίσσας ή Τρασκαλισσαίος.

Καταγόταν από την Ισαυρία. Κλήθηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα Α’ στην Κωνσταντινούπολη για να δημιουργήσει στρατό από πολεμιστές της Ισαυρίας, ώστε ν' απαλλαγεί το κράτος από τους Γότθους απ' τους οποίους εξαρτιόταν στρατιωτικά.

Δύο μήνες πριν πεθάνει ο αυτοκράτορας Λέων Α’ (πέθανε στις 18 Ιανουαρίου του 474), όρισε σαν διάδοχο τον ανήλικο εγγονό του, Λέοντα Β’. Την ημέρα της στέψης του Λέοντα Β’ στον ιππόδρομο, στις 9 Φεβρουαρίου 474, και την στιγμή που έφθασε ο πατέρας του για να τον προσκυνήσει σαν αυτοκράτορα, ο μικρός, μιλημένος από την μητέρα του Αριάδνη, τοποθέτησε το βασιλικό στεφάνι στο κεφάλι του Ζήνωνα, ο οποίος με την συναίνεση της Συγκλήτου και την αποδοχή του Δήμου ανακηρύχτηκε συν-αυτοκράτορας του γιου του.

Ο Λέων Β’ πέθανε δέκα μήνες αργότερα στις 17 Νοεμβρίου του 474, από άγνωστη ασθένεια. Υπήρξαν έντονες φήμες ότι τον δηλητηρίασε η μητέρα του Αριάδνη για να καταστήσει τον σύζυγό της Ζήνωνα μόνο κυρίαρχο του θρόνου, όπως και έγινε.

Έτσι λοιπόν με τον θάνατο του Λέοντα, ο Ζήνων, «βάρβαρος» Ίσαυρος και γαμπρός του Λέοντα, έγινε αυτοκράτορας, μετά τη μικρή χρονική περίοδο εξουσίας του Λέοντα Β’. Η βαρβαρική καταγωγή του Ζήνωνα δεν άρεσε στους πολίτες της Κωνσταντινούπολης. Επιπλέον, οι ισχυρές γοτθικές δυνάμεις, με αρχηγό τον Στράβωνα, αντιπαθούσαν τους Ισαύρους που έφερε ο Λέων Α’ για να μειώσει την εξάρτησή του από τους Οστρογότθους. Τελικά, ο Ζήνων προδόθηκε από τον, επίσης Ίσαυρο, στρατηγό Ιλλού, ο οποίος δωροδοκήθηκε από τον Βασιλίσκο. Πίσω από αυτή την επιχείρηση ήταν η Βηρίνα (αδελφή του Βασιλίσκου), η οποία οργάνωσε εξέγερση κατά του αυτοκράτορα. Η εξέγερση, υπό την ηγεσία του Θεοδώριχου Στράβωνα, του Ιλλού και του Αρμάτιου, ήταν επιτυχής, και η Βηρίνα ανάγκασε τον αυτοκράτορα να φύγει από την πόλη. Ο Ζήνων, με κάποιους διοικητές του, μετέφεραν λίγους από τους αυτοκρατορικούς θησαυρούς στην πατρίδα τους. Στις 9 Ιανουαρίου του 475, ο Βασιλίσκος έλαβε τον τίτλο του αυγούστου στον ανάκτορο Έβδομον, με τους υπουργούς του και τη Σύγκλητο και ανέλαβε την εξουσία ενώ οι εχθροί του Ζήνωνα εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση και σκότωσαν αρκετούς Ισαύρους της πόλης.

Στην αρχή, όλα πήγαιναν καλά για τον νέο αυτοκράτορα, ο οποίος προσπάθησε να δημιουργήσει νέα δυναστεία δίνοντας τον τίτλο της αυγούστας στη σύζυγό του και του καίσαρα στον γιό του (και μετέπειτα του αυγούστου) ωστόσο, εξαιτίας των σφαλμάτων του, έχασε πολλούς από τους υποστηρικτές του.

Το πιο επείγον πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπίσει ο νέος αυτοκράτορας ήταν η έλλειψη πόρων στο αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο. Ο Βασιλίσκος, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, αύξησε τη φορολογία προκαλώντας ταραχές στην Κωνσταντινούπολη. Επίσης απέσπασε χρήματα από την Εκκλησία.

Στις αρχές της βασιλείας του, ξέσπασε πυρκαγιά στην Κωνσταντινούπολη, η οποία κατέστρεψε σπίτια, εκκλησίες και αποτέφρωσε εντελώς τη βιβλιοθήκη που είχε χτίσει ο αυτοκράτορας Ιουλιανός. Η πυρκαγιά θεωρήθηκε ως κακός οιωνός για τη βασιλεία του Βασιλίσκου.

Ο Βασιλίσκος βασίζονταν σε σημαντικά πρόσωπα της αυτοκρατορικής αυλής, καθώς πίστευε πως αυτά θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν να μείνει στην εξουσία. Ωστόσο, γρήγορα έχασε τους πιο πολλούς από αυτούς. Πρώτα, ο Βασιλίσκος έχασε την υποστήριξη της Βηρίνας, αφού εκτέλεσε τον μάγιστρο Πατρίκιο. Ο Πατρίκιος ήταν ο εραστής της Βηρίνας, η οποία σχεδίαζε να τον ανεβάσει στο αυτοκρατορικό αξίωμα και να τον παντρευτεί.

Η επανάσταση κατά του Ζήνωνα είχε ως στόχο να κάνει τον Πατρίκιο και όχι τον Βασιλίσκο αυτοκράτορα, αλλά η Σύγκλητος διάλεξε τον Βασιλίσκο για την ηγεσία της Αυτοκρατορίας. Αργότερα, ο Βασιλίσκος διέταξε τον θάνατο του Πατρίκιου, και η πράξη αυτή είχε ως συνέπεια να στραφεί η Βηρίνα εναντίον του Βασιλίσκου.

Επίσης, ο Βασιλίσκος έχασε την υποστήριξη του Θεοδώριχου Στράβωνα, ο οποίος, λόγω του μίσους του για τους Ισαύρους, είχε υποστηρίξει τον Βασιλίσκο στην εξέγερση κατά του Ζήνωνα. Ο Βασιλίσκος έχασε και την υποστήριξη του Αρμάτιου, ο οποίος θεωρείται εραστής της συζύγου του Βασιλίσκου. Επίσης ήταν αβέβαιη η υποστήριξη του Ιλλού, λόγω της σφαγής των συμπατριωτών του στρατιωτών Ισαύρων, την οποία επέτρεψε ο Βασιλίσκος.

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του μικρού χρονικού διαστήματος της εξουσίας του, ο Βασιλίσκος έχασε την υποστήριξη της Εκκλησίας και του λαού, αφού προώθησε τον μονοφυσιτισμό.

Ο Ζαχαρίας Σχολαστικός (Βυζαντινός αρχιεπίσκοπος και εκκλησιαστικός ιστορικός) καταγράφει πως μια ομάδα από Αιγύπτιους μοναχούς, πιστούς στον Μονοφυσιτισμό, έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη, μετά τον θάνατο του Λέοντα Α’. Ο μάγιστρος Θεόκτιστος, γιατρός του Βασιλίσκου βοήθησε ώστε οι Αιγύπτιοι μοναχοί να γίνουν δεκτοί από τον Βασιλίσκο και τον έπεισαν να διατάξει την επιστροφή των εξορισμένων Μονοφυσιτών πατριαρχών.

Ο Βασιλίσκος επέστρεψε στους εξορισμένους Τιμόθεο της Αλεξανδρείας (γνωστό και ως Τιμόθεο Αίλουρο) και Πέτρο της Αντιοχείας (γνωστό και ως Πέτρο Γναφέα) τις έδρες τους, και έστειλε επιστολή στους επισκόπους (γνωστή ως Εγκύκλιο) πιέζοντάς τους να θεωρήσουν έγκυρες τις πρώτες τρεις Οικουμενικές Συνόδους και άκυρη τη Σύνοδο της Χαλκηδόνας. Όλοι οι επίσκοποι υπέγραψαν το έγγραφο, εκτός από τον πατριάρχη Ακάκιο, που φανέρωσε έτσι καθαρά την εχθρότητα της Κωνσταντινούπολης προς τον Βασιλίσκο. Αργότερα ο Βασιλίσκος, βλέποντας την αντίδραση του Ακακίου και μη έχοντας διαθέσιμο στρατό, αναίρεσε την προηγούμενη εγκύκλιο εκδίδοντας την Αντεγκύκλιο.

Λίγο μετά την ανάρρησή του, ο Βασιλίσκος κατάφερε να κάνει τον Ιλλού και τον αδερφό του, Τροκούνδο, εχθρούς του Ζήνωνα, ο οποίος είχε επανέλθει στην προηγούμενη ιδιότητά του ως Ίσαυρος φύλαρχος. Ο Βασιλίσκος, ωστόσο, δεν τήρησε τις υποσχέσεις που έδωσε στους δύο στρατηγούς. Επιπλέον, αυτοί είχαν λάβει επιστολές από τους βασικούς υπουργούς στην αυτοκρατορική αυλή, οι οποίοι τους ζητούσαν να εξασφαλίσουν την επιστροφή του Ζήνωνα γιατί τώρα η πόλη προτιμούσε έναν Ίσαυρο από έναν αυτοκράτορα που η αντιδημοτικότητά του αυξανόταν λόγω της αρπακτικότητας των οικονομικών του επιτελών.

Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του στην Ισαυρία, ο Ιλλούς φυλάκισε τον αδερφό του Ζήνωνα, Λογγίνο. Το καλοκαίρι του 476, ο Ιλλούς και ο Ζήνωνας επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη. Όταν ο Βασιλίσκος έμαθε το νέο, αναίρεσε την Εγκύκλιο και προσπάθησε να συμφιλιωθεί με τον πατριάρχη και τον λαό αλλά ήταν πια αργά.

Ο Αρμάτιος στάλθηκε στη Μικρά Ασία για να σταματήσει τον Ζήνωνα, αλλά ο τελευταίος του υποσχέθηκε τον τίτλο του μάγιστρου στον στρατό και τον τίτλο του καίσαρα για τον γιο του. Η προδοσία του Αρμάτιου καθόρισε την τύχη του Βασιλίσκου.

Τον Άυγουστο του 476, ο Ζήνων πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη. Η Σύγκλητος άνοιξε της πύλες της πόλης στον Ζήνωνα. Ο Βασιλίσκος ζήτησε άσυλο σε εκκλησία, αλλά προδόθηκε από τον Ακάκιο. Τότε παραδόθηκε με την οικογένειά του, καθώς ο Ζήνων υποσχέθηκε να μην χύσει αίμα. Όταν όμως ο Βασιλίσκος και η οικογένειά του οδηγήθηκαν σε φρούριο της Καππαδοκίας, ο Ζήνων έδωσε εντολή να τους αφήσουν χωρίς νερό, για να πεθάνουν από δίψα. Έτσι ο Βασιλίσκος βασίλεψε για 20 μήνες. Οι πηγές τον περιγράφουν ως επιτυχημένο στρατηγό, αλλά αργής αντίληψης και ευαπάτητο.

Έτσι λοιπόν ο Ζήνων ξαναπήρε τον θρόνο, ενώ παντρεύτηκε την Αριάδνη. Στη βασιλεία του αντιμετώπισε και άλλες εσωτερικές επαναστάσεις, τις οποίες και κατέπνιξε. Πολέμησε με τον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο, με τον οποίο υπέγραψε ειρήνη, επιτρέποντας σ' αυτόν να κατέχει τις επαρχίες της Δακίας και της Μυσίας. Αργότερα του υπέδειξε να καταλάβει την Ιταλία και έτσι απαλλάχτηκε απ' αυτόν.

Το 478, όταν βρέθηκε στην Κύπρο το λείψανο του Αποστόλου Βαρνάβα, ο Ζήνων επιβεβαίωσε το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου το οποίο είχε ψηφιστεί το 431 στη Σύνοδο της Εφέσου. Επιπρόσθετα, παραχώρησε τρία προνόμια στον Αρχιεπίσκοπο της Κύπρου: Να υπογράφει με κιννάβαρι (κόκκινο μελάνι), να φορά πορφυρό ράσο, και να βαστά βασιλικό σκήπτρο αντί το κανονικό επισκοπικό.

Ο Ζήνων απέφευγε να συναριθμήσει τη σύνοδο της Χαλκηδόνας στις προγενέστερες τρεις Οικουμενικές συνόδους και τελικά παραμέρισε δια διαταγμάτων την Δ’ Οικουμενική Σύνοδο η οποία πλέον δεν μνημονευόταν ως υποχρεωτική. Έτσι, προσπάθησε να ενώσει τους Ορθοδόξους και τους Μονοφυσίτες με διάταγμα, το γνωστό ως «Ενωτικόν». Ο Πάπας Φήλιξ όμως δε δέχτηκε και έτσι άρχισαν οι πρώτες αντιθέσεις ανάμεσα στις δυο Εκκλησίες. Ο Φήλιξ μάλιστα αφόρισε τον Πατριάρχη Ακάκιο, θεωρώντας ότι αυτός είχε εμπνεύσει το «Ενωτικόν».

Ο Ζήνων απεβίωσε την 9η Απριλίου του 491 χωρίς να αφήσει διάδοχο. Μετά το θάνατο του Ζήνωνα, η χήρα πλέον αυτοκράτειρα, Αριάδνη, προώθησε και ανέβασε στο θρόνο, στις 11 Απριλίου του 491, τον εκλεκτό της αυλικό Αναστάσιο. Σαράντα μέρες μετά την αναγόρευσή του σε αυτοκράτορα, τον παντρεύτηκε, εξακολουθώντας έτσι να αναμειγνύεται στις υποθέσεις της αυτοκρατορίας…